(Publicatie op website 05-10-2019)
De ongekende obstructie van de overheid bij WOB verzoeken.
Yasmijn Fataie interviewt Roger Vleugels
Cafe Weltschmerz – 3 oktober 2019.
https://www.youtube.com/watch?v=r8CvYmRG5_c (Duur: 49m:13s)
Inleiding
Democratie verdraagt geen geheimhouding zegt Roger Vleugels. Toch lijkt het er volgens hem op dat de overheid er alles aan doet om openbaarheid te voorkomen. Terwijl is vastgelegd dat die documenten er ook zijn voor de burger. Roger Vleugels heeft meer dan 7000 WOB-procedures gevoerd en geldt als de specialist in Nederland op dit gebied. Hij heeft veel aanvragen gedaan voor de Nederlandse media.
Volgens Roger Vleugels is de tactiek van vertragen en weigeren om alle informatie te geven bewust beleid geworden bij de uitvoering van de WOB-verzoeken. . Dat tast het vertrouwen aan van de burger in de overheid en rechtstaat.
Samenvatting interview
Bij de samenvatting van het interview zijn de tijden aangegeven waar dat onderdeel ongeveer in de video aan de orde komt. Mijn aanvullingen staan tussen haken en begint met (FV: ).
0m:50s – Introductie
Roger Vleugels is juridisch adviseur openbaarheid van bestuur. Hij treedt op als advocaat voor zijn cliënten. Dat zijn vooral journalisten en belangen behartigers die informatie openbaar willen hebben bij de overheid. Informatie is cruciaal voor het functioneren van de democratie. Wanneer een verzoek tot informatie wordt geweigerd kan je een beroep op de WOB doen. Krijg je niet wat je wilt hebben dan kan je eerst een bezwaar indienen. Daarna is er nog een hoger beroep mogelijk. Dat is officieel lekenrecht maar je hebt wel professionele bijstand nodig om door de obstructie van de overheid heen te komen.
5m:00s – Obstructie als beleid
De overheid werkt actieve openbaarheid tegen. Er zijn veel obstructie technieken. Er zijn zelfs cursussen voor ambtenaren voor obstructie bij een WOB-verzoek.
80% niet op tijd
De toepassing van de WOB loopt wereldwijd achteruit, maar Nederland loopt daarin voorop. In 80 % van de gevallen wordt een WOB-verzoek niet binnen de wettelijke termijn afgehandeld. Dat betekent dat alle grote bestuursorganen wetsovertreders zijn en soms zelfs veelpleger. Deze vertraging heeft negatieve invloed op de vrije nieuwsgaring de journalistiek. Voor het dagelijkse nieuws is de WOB niet meer te gebruiken omdat die te langzaam is geworden. De WOB-termijn is hier 56 dagen – de langste termijn ter wereld. Overal is het korter en daar wordt binnen de termijn gewerkt. Hier niet.
Burger moet assertiever worden
Roger Vleugels vindt dat de burger ook wel wat assertiever zouden mogen worden. Die passieve houding geeft aan hoe groot het vertrouwen is in de overheid. Dat is typisch Nederlands. Wij vragen 10 tot 20 keer minder op dan de Engelsen, Ieren of Scandinaviërs. Komt er dan een keer een verzoek dan voelt de overheid zich vrij om dat te traineren, want er is toch weinig druk vanuit de burger.
10m:30s – democratische tekortkoming
Slechte ranking
Als je bij internationale ranking van openbaarheid van bestuur gaat kijken dan zit Nederland in het onderste kwart. We scoren opmerkelijk slecht. Het is een democratische tekortkoming dat je als burger slecht bij de informatie kan komen. Dat is wel nodig want het gaat niet altijd goed bij de overheid.
Als je de overheid gelooft heb je niet de prikkel om dat gaan controleren.
Controle kan beter
Het toezicht in Nederland functioneert niet goed. De toezichthouders zijn allemaal onderdeel van het desbetreffende departement. Dan krijg je wij van WC eend. Ze zijn dus niet onafhankelijk.
De bestuurders hebben het zo geregeld dat ze weinig gecontroleerd worden: er is een slapende kamer – er is te weinig onderzoeksjournalistiek– de inspecties zijn onderdeel van het departement en lopen ook niet voor de voeten. Dan heb je nog wel de WOB. Daar vertragen ze dan. Er is geen kamerlid die daar vragen over stelt.
16m:30s
Je moet niet alles willen weten! Roger Vleugels vertelt dat Piet Hein Donner (FV: vice president Raad van state 2012 t/m 2018) zei: je moet niet willen weten wat er in worstjes zit als ze maar lekker zijn. Dat geldt ook voor het bestuur. Je moet niet willen hoe ze het doen als het resultaat maar goed is. Hij deed die uitsprak voor het eerst op de dag voor de persvrijheid op een bijeenkomst in Asterdam waar 200 hoofd- en eindredacteuren aanwezig waren. En de hoofd- en eindredacteuren, de elite van de waakhonden van de ministers, applaudisseerden voor deze uitspraak.
20m:30s – Vertrouwen in overheid onder druk
Erkenning van het probleem
De heer Brenninkmeijer (FV: Nederlandse ombudsman van 2005 t/m 2014) stelt dat het vertrouwen in de overheid wordt beschadigd door de wijze waarop de overheid met de burger omgaat. Het traineren bij de WOB-verzoeken valt daar volgens Roger Vleugels ook onder.
Tjeenk Willing (FV: vice voorzitter van de Raad van State van 1997 t/m 2012) wijst er op dat de overheid het vertrouwen moet terugwinnen.
Dit jaar (sep 2019) stond voor het eerst in de troonreden dat de menselijke maat bij de overheid aan het verdwijnen is.
Den Haag begint wel door te krijgen dat het niet helemaal goed gaat Voor herstel moet je 5 tot 10 jaar uittrekken. Veel juristen van het type houthakker zijn aangenomen die moet je eerst weer gaan opvoeden.
Het recht geldt voor eenieder
De wettelijke termijn bij een WOB-verzoek wordt gemakkelijk overschreden. Als verweer krijgt Roger Vleugel dan te horen dat het recht op informatie binnen de wettelijke termijn ook maar een mening is. Hij vindt dat zo’n houding een reden voor ontslag op staande voet zou moeten zijn. Het recht geldt voor eenieder.
Ook de Kamerleden worden geschoffeerd door geen antwoord of ontwijkende antwoorden te krijgen. Journalisten die een WOB verzoek indienen worden getraineerd. Toch moeten we niet vergeten dat de fouten bij de belastingdienst via een WOB-verzoek boven tafel zijn gekomen.
27m:00s – de WOB procedure
Op papier eenvoudig
De WOB is een korte wet (4 blz.) en op papier is de procedure vrij eenvoudig.
Je dient en verzoek in bij het bestuursorgaan waar de documenten zijn. Dat is vormvrij. Je vraagt om een kopie van die documenten. Dan moet er binnen 2x 28 dagen een beslissing zijn. En de bijlage bij de beslissing moeten de documenten bevatten die je hebt opgevraagd. In principe heb je recht op alles maar er zijn weigergronden. Vanwege privacy mogen namen van lagere ambtenaren zwart worden gemaakt.
De ervaring leert dat je een document krijgt met allemaal zwarte blokken.
Bezwaar: Wij van WC-eend
Je kunt vragen om samenvattingen van die zwarte blokken of in bezwaar gaan. Dat is ronde twee. Dan wordt het besluit heroverwogen. Dat is in Nederland en WC-eend constructie. Je gaat in bezwaar bij degene die de beslissing heeft genomen. Die persoon blijft heel vaak bij zijn oorspronkelijke beslissing. Door er wat informatie bij te doen kopen ze soms af dat de verzoeker van de informatie in beroep gaat.
Beperkte tevredenheid
1/3 Is vaak tevreden met wat wordt geleverd.
Na het afwikkelen van het bezwaar is 50% tevreden.
Test – Afwijzen als regel
Bij het Ministerie van Financiën heeft enige tijd en test gelopen die de ambtenaren verplichte om alle verzoeken ongelezen op 1 weigergrond af te wijzen. Pas als iemand bezwaar aantekende werd er pas serieus naar de inhoud gekeken. Dit was goedkoop want de bezwaren hoefde niet gelezen te worden en maar 10% ging in bezwaar. Over die test zijn juridische vragen over gesteld.
30m:00s – obstructie: de informele aanpak
De lange weg
Na het bezwaar kan je in beroep gaan. Dan wordt het serieus. De wachttijd is een jaar. Daarna kan je nog in hoger beroep bij de Raad van State. Daar is de wachttijd ook een jaar. Journalisten doen dat heel sporadisch omdat het gewoon te lang duurt. Het onderwerp is tegen die tijd niet meer interessant .NGO’s en onderzoekers kunnen zich die lange weg wel veroorloven. (FV:NGO – Niet Gouvernementele Organisaties zijn niet afhankelijk van de overheid zoals vakbonden en de milieubeweging).
Vertraging standaard
Maar dit is op papier. In 80% van de gevallen is het WOB verzoek niet binnen de 2x 28 dagen afgehandeld. Dit is beleid. Dat heet netjes de informele aanpak. Dat houdt in dat een medeweker van het bestuursorgaan neemt aan het einde van de periode contact met je op. Dan ontstaat er en gesprek, waarin zeggen dat het om veel informatie gaat en dan kunnen ze voorstellen om dat in delen op te splitsen. Je gaat deel-beslissingen krijgen die soms met tussenpozen van 1 tot 2 maanden worden afgeleverd.
Absurd
Roger Vleugels kreeg een keer te horen dat het bestuursorgaan waar hij een WOB-verzoek had ingediend standaard met deelbeslissingen werkte. Het probleem was dat het maar 1 document ging. Roger Vleugels heeft toen voorgesteld om het document door te knippen en eerst het ene deel en daarna het andere deel te leveren. Een voorbeeld waarin die aanpak in absurditeit is doorgeslagen.
Dan heb je de stukken bij een deelbeslissingen ontvangen, zitten de e-mailtjes er niet bij. Oh bedoelde u die ook. Dan moeten we opnieuw gaan zoeken want die zitten niet in documenten-managementsysteem.
34m:00s – Obstructie: vertragen en Afschermen
Vertraging is winst
Men weet dat als je vertraagt de helft er mee ophoudt. En dat wordt ervaren als winst door de ambtenaren.
Beschermen van hogere bestuurslaag
Naast het vertragen zijn ambtenaren beschermend naar de hogere bestuurslagen toe. Ze zijn dan vaak roomser dan de paus. Ze gaan meer weigeren dan eigenlijk handig is. Hierdoor wordt het vraagteken alleen maar groter en de verzoeker alleen maar meer geprikkeld wordt om door te gaan.
Vanuit management oogpunt is dat overdreven afschermen vaak schadelijker. Je kan beter in het beging de pijn pakken dan wanneer er in de plek gewreven blijft worden.
Het Eemland ziekenhuis
In het Eemland ziekenhuis heeft Roger Vleugels voor Zembla een WOB-verzoek ingediend om een inspectierapport te krijgen. Dat werd geweigerd. Via de rechter werd toegang gegeven. Daar ging de minister weer tegen in beroep. In inspectie rapport ging over 5 doden op de afdeling gynaecologie. In de rechtsgang die volgde zijn er nog 3 doden bij gekomen. De week na de openbaarheid is de afdeling gynaecologie opgeheven Later is zelfs het hele ziekenhuis opgeheven.
Drukte
Ambtenaren zijn niet gewend om met de mondige burger om te gaan. Dat is logisch want de WOB wordt weinig gebruikt. Zo klaagde het Ministerie van Defensie over 200 WOB verzoeken. Bij het Britse Ministerie van Defensie waren er in diezelfde periode 10.000. Het land is groter maar dat verklaart het verschil niet.
Het Nederlandse imago
Hier wordt het indienen van een WOB-verzoek niet gestimuleerd maar we steunen wel WOB-projecten in het buitenland zoal conferenties over de WOB. Op zo’n conferentie zei een ambassademedewerker tegen Roger Vleugels : jij hebt het gemakkelijk. Jij kan de waarheid zeggen. Ik moet de pr-versie brengen. Het Nederlandse imago is goed maar in de praktijk valt dat tegen.
Bij het opstellen van de nieuwe WOB werd de Ierse information commissioner practitioner uitgenodigd. Dat is iemand die kan ingrijpen als het niet goed gaat, zoiets is er in Nederland niet. In Ierland waren ze verbaasd dat zij door Nederland was uitgenodigd. Maar hier kwam ze er achter dat ze de imago versie kende.
42m:00s – obstructie rechtsgang zaak Wilders
Bij de strafzaak van Wilders gaat het om zijn uitspraak ‘minder minder Marokkanen’. Gesteld werd dat Ivo Opstelten (FV: minister van Veiligheid en Justitie van 2010 t/m 2015) geen invloed heeft gehad op de vervolging van Wilders. Dat is een autonoom proces van de officier van justitie.
Controle – WOB-verzoek
Een Journalist van RTL wilde dat controleren en vroeg alle documenten op over de contacten tussen de minister, de top van het ministerie en het OM over het wel of niet vervolgen van Wilders. In de strafzaak werd gezegd dat geen documenten waren omdat er geen contact is geweest. Echter kwam vroeg in de WOB-procedure naar voren dat een document geweigerd werd te verstrekken. Dus er was een document. Dat leidde tot Kamervragen en toen bleek dat er een document was dat niet openbaar kon worden gemaakt.
Houding Landsadvocaat
Roger Vleugels heeft in de rechtszaal onderbouwd dat er meerdere documenten waren. De landsadvocaat zei dat hij niet ging speculeren over die documenten. Een dag daarna gingen die documenten naar de Tweede Kamer. Dus ze waren al gevonden. Uit die documenten bleek dat er nog meer documenten moesten zijn.
Actieve obstructie?
De strafzaak is aangehouden omdat er en beroepszaak bij het WOB-verzoek liep. Want de strafrechter zat met de vraag of er nog meer informatie ging komen uit het WOB-verzoek. Als in een strafzaak de strafrechter moet zeggen ik weet niet of ik over alle stukken beschik dan is dat heel erg. Dan gaat het over mensenrechten. Dan wordt hier de rechtsstaat met de voeten getreden. Het is aan de rechter om uitspraak te doen over deze actieve obstructie van de onze overheid.
Uit een van de stukken blijkt dat overwogen is de strafzaak te seponeren maar na contact met het ministerie is de zaak doorgezet. Daarmee is politieke beïnvloeding bewezen volgens Roger Vleugels . (FV: Ook dit is aan de rechter om daar een uitspraak over te doen.)
47m:00s – vertrouwen onder druk
Met rechters praten over het actieve obstructiebeleid van de overheid bij WOB-verzoeken is lastig. Maar daar waar mogelijk wordt er over gecommuniceerd.
Nawoord onderzoekvaccins: koppel vertraging aan een vergoeding
Waarom wordt hier aandacht besteed aan dit onderwerp?
Bij het CBG-MEB heb ik ook een WOB-verzoek ingediend. Wat Roger Vleugels zegt in het interview over de vertraging bij een WOB-verzoek is gedeeltelijk herkenbaar. Het idee dat dit bewuste obstructie zou zijn geweest is wel schokkend.
De WOB is een instrument dat onontbeerlijk is bij de waarheidsvinding. Vertragingen en het niet leveren van gevraagde informatie bij WOB-verzoeken zijn daarom onacceptabel. Ook de overheid staat niet boven de wet. De stevige kritiek van de geïnterviewde vraagt om een antwoord van de overheid.
Ze zouden er dan op kunnen wijzen dat hun taken en de bemensing daarbij voortdurend vragen om keuzes te maken. In dat licht wordt gekeken of er efficiency winst valt te behalen bij het uitvoeren van de dienstverlenende taak (o.a. het afhandelen van WOB-verzoeken). Dat daarbij keuzes worden gemaakt en prioriteiten worden gesteld is dan logisch. Omdat controle daarop weer ontbreekt kan dit ook als dekmantel worden gebruikt voor een werkwijze die zich niet verhoudt met de wet.
Het kan misschien helpen om een drukmiddel te introduceren. Koppel de vertraging, die niet aan overmacht is toe te schrijven. aan een redelijke vergoeding. Hoe langer de vertraging hoe hoger de vergoeding. Een capaciteitsprobleem heeft te maken met prioritering en is dan niet als overmacht te beschouwen. Een te verkennen optie.
Naar: Home
Naar: Facebook Onderzoekvaccins
Naar: Telegramkanaal Onderzoekvaccins
Wilt U op de hoogte gehouden van een nieuwe publicatie op deze website abonneer u bij dan voorkeur (i.v.m. censuur op Facebook) op het Telegramkanaal. Het Liken of volgen van de Facebookpagina kan ook.